TOPRAKLAMA GENEL BİLGİ

TOPRAKLAMA

Elektrik tesisleri hayatımıza geniş ölçüde girmiştir. Bugün artık elektrik  enerjisinden yararlanmadan yaşamanın kolay olmadığını söyleyebiliriz. Elektrik enerjisi sayılamayacak kadar çok yerde işimizi, normal şartlarda  kolaylaştırırken, yalıtım bozuklukları insanlar ve diğer canlılar için tehlike doğurabilir.

Bu tehlike “ Elektrik Çarpması ” olarak adlandırılır. Yalıtım bozuklukları yangınlara da yol açabilir.

İnsanların ve diğer canlıların elektrik çarpması olayı etkisinde kalmaları için vücutlarının iki ayrı noktasının farklı elektriksel potansiyellerde olması ve bu sebeple üzerlerinden akım geçmesi gerekir.

Bir kişinin gerilim altındaki tesis bölümlerine dokunması doğrudan veya dolaylı yollardan olabilir. Doğrudan dokunmaya karşı alınan önlemler yapısal ve mekanik önlemler  ile  yalıtma olarak özetlenebilir.

Topraklama; Elektrikli işletme araçlarının (generatör, transformatör, motor, kesici, ayırıcı, direk, aydınlatma armatürü, buz dolabı, çamaşır makinası v.b.) aktif olmayan (normal işletmede gerilim altında olmayan) metal kısımlarının bir iletken üzerinden toprakla birleştirilmesidir.

Toprakla bağlantı çeşitli şekillerdeki topraklayıcılarla (toprak elektrotları) yapılır.

Topraklama başlıca üç amaçla yapılmaktadır.

1. Koruma topraklaması

İnsanları tehlikeli dokunma gerilimlerine karşı korumak için işletme araçlarının aktif olmayan metal kısımlarının topraklanmasıdır. (Normal şartlarda gerilim altında olmayan kısımlar)

2. İşletme topraklaması

İşletme akım devresinin, tesisin normal işletilmesi için topraklanması. (Aktif kısımların topraklanmasıdır. Normal şartlarda gerilim altında olabilen kısımlar)

3. Fonksiyon topraklaması

Bir iletişim tesisinin veya bir işletme elemanının istenen fonksiyonu yerine getirmesi için yapılan topraklamadır.

Yıldırım etkilerine karşı koruma, raylı sistem topraklaması, İletişim tesisleri işletme topraklamasıdır.

YILDIRIMDAN KORUNMA

Doğadaki hava koşullarını, yıldırım boşalmalarını önleyebilecek derecede değiştirme yeteneğine sahip aygıtlar ve  yöntemler yoktur. Yapılara, yapıların yakınına veya yapılara bağlı hizmet tesisatlarına isabet eden yıldırımlar, insanlar, yapılar, yapıların içindekiler ve  hizmet tesisatları için tehlikelidir. Yıldırım, heyecan verici ve ilginç  olaylardan biridir. Dünya üzerinde değişik  coğrafi konumlarda, farklı sıklıklarda ve  genliklerde dakikada ortalama 1800 adet yıldırım oluşmaktadır. Örneğin, yerkürenin  kutuplarında yıldırım oluşmazken, ekvator  bölgesinde yılın birçok günü yıldırım oluşmaktadır .

Günümüzde yaygın olarak kullanılan yıldırıma karsı koruma sistemlerinin  performansları, teorik ve gerçekleştirilen deneysel çalışmalarla ortaya konmaya  çalışılmıştır. Fakat bu çalışmaların bir kısmında ticari kaygılar ağırlıklı olmuştur. 

Yıldırım boşalmaları, büyük elektrot  açıklıklarında kanal teorisi ile açıklanır. Yıldırım boşalmalarına yol açabilen iletken kanalcıkların ve yüzeysel boşalmaların  başlaması için yerel elektrik alan şiddetinin yaklaşık 5 kV/cm değerini aşması yeterli  olabilmektedir 

Bir bulutta, yük birikmesi sonucu, elektrik alan şiddeti yeteri kadar büyüdüğünde, bulutlar arasında, bulut içinde veya bulut ile yeryüzü arasında (yıldırım) boşalmalar oluşabilir. Kuleler ve benzeri, çevresine göre yüksek yapılarda, elektrik alan şiddeti belirli bir değere eriştiğinde, yukarıya  doğru gelişen yıldırımlar oluşabilir. 

Yıldırımın kutbiyeti, dalga şekli ve akımının tepe değeri, yıldırımın karakteristik büyüklükleridir. Yıldırım boşalmalarının kutbiyeti negatif veya pozitif olabilir. Oluşan yıldırımların %70 -%90’ı negatif kutbiyetlidir. İnsanları, binaları, tesisleri ve donanımları  yıldırımın etkilerine karsı korumak amacıyla, yıldırım boşalmalarının kontrolü ve yönlendirilmesi, elektrik mühendislerinin yıllardır devam eden bir uğraşı alanı olup; konuyla ilgili araştırmalar, yıldırım boşalmasının kesin olarak tanımlanamayan bazı belirsiz yanları nedeniyle hala devam etmektedir. 

Yıldırımdan korumada amaç, yıldırımın doğrudan ve/veya dolaylı etkilerini ortadan kaldırmak veya en aza indirmektir. Geçmişte, yıldırımdan korumanın amacı, yıldırıma karşı can güvenliğini sağlama ve  yangın önleme ile sınırlıyken; gelişen  teknoloji ve yaşam standartları, koruma olgusu ve kapsamını çok daha ileri noktalara getirmiştir.

Ancak, yıldırımın doğrudan ya da dolaylı etkilerine karşı mutlak koruma sağlamanın genellikle çok zor olduğu bilinmektedir. Örneğin, yıldırımdan koruma sistemine ya da yapının bir noktasına yıldırım düştüğünde, sistemin topraklama direnci ve  akımın değerine bağlı olarak, toprağa geçiş bölgesinde  ve yapının tamamında, tepe değeri yüz kilovoltlar mertebesinde gerilimlere ulaşabilen potansiyel çadırı oluşabilmektedir.

 İLGİLİ STANDARTLAR ve YÖNETMELİKLERİMİZ

Ülkemizde, yıldırımdan koruma ile ilgili bir yönetmelik bulunmamaktadır. Yoğun ve kapsamlı çalışmalarla hazırlanan, yıldırımdan korunma yönetmelik taslağı, ilgili bakanlık tarafından, Resmi Gazete’de yayınlatılmadığından, taslak düzeyinde kalmıştır.

Diğer taraftan, yıldırımdan koruma sistemleri ile ilgili olarak, güncel standartlar yayınlanmış olduğu halde, bunların uygulanma zorunluluğunun olmaması ve konu ile ilgili yönetmeliğin bulunmaması nedeniyle çok farklı  uygulamalarla karşılaşılmaktadır.

Örneğin TSE, konu ile ilgili eski standardı ve eklerini yürürlükten kaldırıp, IEC (Uluslararası Elektroteknik Komisyonu) standart dizisini yayınladığı halde, ilgili bakanlık, eski standardı  hala uygulanması zorunlu standart olarak kabul etmektedir.

Bakanlıkça uygulamada zorunlu tutulan bu  standart, radyoaktif yakalama uçlarını ve tesis biçimlerine ilişkin tanımlamaları (Madde 2.1.5.2.7) da içermektedir. Diğer taraftan, TS 622/1990- T1/Mart 2005 tadil standardı, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu’nun 04.01.2000 tarih ve 104 sayılı yazısına dayanarak, Am-241 esaslı radyoaktif yakalama uçlarının pratikte net bir fayda sağlamadığı ve özellikle büyük şehirlerdeki radyoaktivite miktarının yüksek değerlere ulaştığı gerekçeleri ile ithalatına 31.03.2000 tarihinden itibaren izin verilmediği; ancak, tesis edilmiş olan bu tip radyoaktif yakalama uçlarının, ömürlerini tamamlayana kadar kullanılabileceğini ve yine Türkiye Atom Enerjisi Kurumu’nun 2001/001 Genelgesi’ne dayanarak, Ra-226 esaslı radyoaktif yakalama uçlarının kullanımını  yasaklamış ve mevcut tesis edilen bu tür yakalama uçlarının sökülmesini hükme bağlamıştır. 

Ancak, bilindiği ve TSE’nin web adresinde de açıkça belirtildiği üzere Türk Standardları Enstitüsü’nün hazırladığı Türk Standardları, ihtiyari niteliktedir. İlgili Bakanlık, bir standardın, can ve mal   güvenliği, çevre korunması v.b. konuları açısından önemli olduğu ve tarafların bu standarda uyması gerektiği kararına varırsa, söz konusu standardı bir tebliğ ile Resmi Gazete’de yayınlatarak zorunlu uygulamaya koyabilmektedir. Bu standartların uygulanmasında kontrol ve denetim ilgili Bakanlığın yetki ve sorumluluğundadır. Bu şekilde zorunlu uygulamaya konulmuş bir standart revize edildiğinde veya yerine bir başka standart hazırlandığında, Türk Standartları Enstitüsü, bunu ilgili Bakanlığa bildirmektedir. Söz konusu, standart/standartların zorunlu uygulamaya konulması ve eskilerinin zorunluluğunun iptali de tamamen Bakanlığın yetki ve sorumluluğunda olmaktadır.

Nitekim, TSE’nin https://www.tse.org.tr/ web adresinde, TS 622/Aralık 1990, TS  622/1990 - T1/Mart 2005 ve TS IEC 61024-1-1/2002 standartlarının TSE tarafında iptal edilmiş olduğu, ancak TS 622/Aralık 1990 standardının, ilgili Bakanlıkça zorunlu uygulamada tutulduğu belirtilmektedir (erişim tarihi: 29.09.2011). TSE tarafından yayınlanıp yürürlüğe giren seri standardın birinci bölümü, yapıların,  bunların tesisatlarının, içindekilerin ve insanların, yapılara bağlı hizmet tesisatlarının yıldırımdan korunmasında  izlenmesi gereken genel ilkeleri ikinci bölümü, toprağa düşen yıldırım çarpmalarından dolayı yapılarda veya hizmet tesisatlarında meydana gelen risklerin değerlendirilmesi, üçüncü bölümü bir yapının, yıldırımdan korunma sistemiyle fiziksel hasara karşı korunması  ve koruma sisteminin yakınında oluşan dokunma ve adım gerilimlerinden dolayı  canlılara vereceği zararın önlenmesi ile ilgili kuralları , dördüncü bölümü de  bir yapıda bulunan elektrik ve elektronik sistemler için yıldırım elektromanyetik darbesinin sebep olduğu kalıcı arızalara karşı riski azaltma olanağı sağlayan korunma önlemleri sisteminin tasarım, tesis, muayene bakım ve deneyi ile ilgili bilgileri kapsamaktadır. Serinin, TSE tarafından henüz yayınlanmayan, beşinci  bölümü de bir yapıya bağlı hizmet tesisatlarının (temel olarak elektrik ve telekomünikasyon hatlarının) hasarlarını ve arızalarını azaltmaya yönelik olarak alınması gereken önlemleri tanımlamaktadır.

Bu standart serisi, özet olarak, Franklin çubukları ve Faraday kafesinden oluşan klasik koruma sistemini tanımlamakta,eşpotansiyel kuşak oluşturmanın ve akım/gerilim darbelerine karşı koruma düzenleri kullanımının gerekliliğine vurgu yapmaktadır.

İÇ TESİSAT KONTROLLERİ

KESTİRİMCİ BAKIM

Güç kullanan veya ileten tüm ekipmanlar ısınırlar ve kızılötesi enerji (ısı) yayarlar. Uzaktan ölçüm cihazları olan termal kameralar nesnelerin yaymış oldukları bu görünmez kızılötesi enerjiyi (ısıyı) algılayarak elektronik sinyale dönüştürdükten sonra, kamera ekranında termal görüntü şeklinde gösterirler.

Termal kamera ölçümleri esnasında sistemlere herhangi bir müdahale söz konusu olmamakta ve ölçümün tamamı sistemin normal çalışmasına devam ederken yapılmaktadır.

Endüstriyel tesislerde termal kameranın bakım amacıyla kullanılması son derece etkin bir Kestirimci/Koruyucu Bakım sağlamanın yanı sıra söz konusu işletmelerdeki potansiyel tehlikeleri belirleyerek yangın ve diğer riskleri azaltmakta böylece emniyetin artmasını sağlamaktadır. 

Tesislerin elektrik ve mekanik sistemlerinde uygulanan termal kamera ölçüm çalışmaları, çıplak gözle görülmesi mümkün olmayan problemli elemanların kolaylıkla ve anında tespit edilmesini sağlayarak beklenmedik duruşları önlemektedir. Bu durum, işletmenin hem bakım planlarının daha iyi yapılmasını hem de üretim kayıplarının azalmasını sağlamaktadır. 

Termal kamera ile denetleme yeni veya revize edilmiş sistemlerin kabul testlerinin daha güvenli yapılmasını da sağlamaktadır. Sistemin yeni olması sorunsuzdur anlamına gelmemektedir. Sistemin sorunsuz kabulü için yapılacak ölçümler önceden zayıf bağlantı yerlerin, izolasyon kaçakların, aşınmış noktaların, çatlakların, yağlama sorunların veya daha sonra problem çıkarabilecek yerlerin tespitini sağlamaktadır.

Termal kamera ölçümü ile tesisteki enerji kayıplarının fazla olduğu noktalar da tespit edilerek onarılmakta ve enerji tasarrufu sağlanarak maliyetler azaltılmaktadır.

İşletmelerde termal kamera ölçümünün yapıldığı başlıca noktalar;

Elektrik Panolarında

Transformatör, Motor ve Pompalarda

Şalt Sahasında

Şalter, kontaktör, kesici ve sigortalarda

Enerji kablolarında

Mekanik Sistemlerde

Buhar hatları ve vanalarda

HVAC Sistemlerinde

Motor yataklarında

Bina, çatı ve yalıtımı yapılmış sistemlerin izolasyon kontrollerinde

Fırın yüzeylerindeki aşırı sıcak noktaların tespitinde kullanılmaktadır.

AYDINLATMA

1.Köprü Aydınlatması

Yapılacak aydınlatma ortamına uygun malzemelerin seçimi, hangi ürünlerin kullanılması gerektiği, aydınlatma direkleri, rüzgar yükü, direk tepe kuvvetinin hesabı, acil aydınlatma uygulamaları,  enerji koruma ve güvenlik uygulamaları, çalışma ortamına ve standartlarına uygun aydınlatma türüdür.

2.Yol Aydınlatması

Yapılacak aydınlatma ortamına uygun malzemelerin seçimi, hangi ürünlerin kullanılması gerektiği, aydınlatma direkleri, rüzgar yükü, direk tepe kuvvetinin hesabı, acil aydınlatma uygulamaları,  enerji koruma ve güvenlik uygulamaları, çalışma ortamına ve standartlarınauygun aydınlatma türüdür.

3.Tünel Aydınlatması

Yapılacak aydınlatma ortamına uygun malzemelerin seçimi, hangi ürünlerin kullanılması gerektiği, aydınlatma malzemelerinin tutturulması, tünel rüzgar yükü, direk tepe kuvvetinin hesabı, acil aydınlatma uygulamaları,  enerji koruma ve güvenlik uygulamaları, çalışma ortamına ve standartlarına uygun aydınlatma türüdür.

4.Tarihi Mekân Aydınlatması

Yapılacak aydınlatma ortamına uygun malzemelerin seçimi, hangi ürünlerin kullanılması gerektiği, aydınlatma malzemelerinin özel olarak tutturulması, tarihi mekanın önemi ve tarihe yaklaşımı, acil aydınlatma uygulamaları,  enerji koruma ve güvenlik uygulamaları, çalışma ortamına ve standartlarına uygun aydınlatma türüdür.

5.Açık Alan Aydınlatması

Yapılacak aydınlatma ortamına uygun malzemelerin seçimi, hangi ürünlerin kullanılması gerektiği, aydınlatma malzemelerinin ortama uygun olarak tutturulması, açık alan ve yerleşim mekanın önemi ve tarihe yaklaşımı, acil aydınlatma uygulamaları, enerji koruma ve güvenlik uygulamaları, çalışma ortamına ve standartlarına uygun aydınlatma türüdür.

6.Bina İçi  Aydınlatması

Yapılacak aydınlatma ortamına uygun malzemelerin seçimi, hangi ürünlerin kullanılması gerektiği, aydınlatma malzemelerinin ortama uygun olarak tutturulması, Konut, Hastahane, İş Merkezi ve Alışveriş Merkezlerinin önemi, yaklaşımı, acil aydınlatma uygulamaları, enerji koruma ve güvenlik uygulamaları, çalışma ortamına ve standartlarına uygun aydınlatma türüdür.

7.Estetik ve Görsel Alan Aydınlatması

Yapılacak aydınlatma ortamına uygun malzemelerin seçimi, hangi ürünlerin kullanılması gerektiği, aydınlatma malzemelerinin ortama uygun olarak tutturulması, estetik ve görsel alan ve yerleşim mekanın önemi ve tarihe yaklaşımı, acil aydınlatma uygulamaları, enerji koruma ve güvenlik uygulamaları, çalışma ortamına ve standartlarına uygun aydınlatma türüdür.

8.Stadyum ve Spor Sahaları Aydınlatması

Yapılacak aydınlatma ortamına uygun malzemelerin seçimi, hangi ürünlerin kullanılması gerektiği, aydınlatma malzemelerinin ortama uygun olarak tutturulması, Futbol ve diğer sporlarının standartları, Stadyum ve Spor sahalarının önemi ve ilgili kuruluşların yaklaşımı, acil aydınlatma uygulamaları, enerji koruma ve güvenlik uygulamaları, çalışma ortamına ve standartlarına uygun aydınlatma türüdür.

9.Tehlikeli Alan Aydınlatması

Yapılacak aydınlatma ortamına uygun malzemelerin seçimi, hangi ürünlerin kullanılması gerektiği, aydınlatma malzemelerinin ortama uygun olarak tutturulması, tehlikeli Alan Aydınlatma standartları, Tehlikeli alanda kullanılan malzemeler, kimyasal ve fiziksel özellikleri, malzemelerin karışım ve bileşimleri, ilgili kuruluşların yaklaşımı, acil aydınlatma uygulamaları, enerji koruma ve güvenlik uygulamaları, çalışma ortamına ve standartlarına uygun aydınlatma türüdür.

10.Havaalanı Pisti Aydınlatması

Yapılacak aydınlatma ortamına uygun malzemelerin seçimi, hangi ürünlerin kullanılması gerektiği, aydınlatma malzemelerinin ortama uygun olarak tutturulması, Havaalanı Pist Aydınlatma standartları, Hava alanı pistinde kullanılan malzemeler, kimyasal ve fiziksel özellikleri, ilgili kuruluşların yaklaşımı, yedekli aydınlatma tekniği, acil aydınlatma uygulamaları, enerji koruma ve güvenlik uygulamaları, çalışma ortamına ve standartlarına uygun aydınlatma türüdür.

11.Özel  Uygulamalar

Yapılacak aydınlatma ortamına uygun malzemelerin seçimi, hangi ürünlerin kullanılması gerektiği, aydınlatma malzemelerinin ortama uygun olarak tutturulması, özel uygulama yapılacak yer ile ilgili standartları, kullanılan malzemeler, ilgili kuruluşların yaklaşımı, yedekli aydınlatma tekniği, acil aydınlatma uygulamaları, enerji koruma ve güvenlik uygulamaları, çalışma ortamına ve standartlarına uygun aydınlatma türüdür. 

İrtibat: (0216) 622 76 98     info@cakmakelektrik.com.tr     www.cakmakelektrik.com.tr